DOODSTRAF ALS ULTIEME STRAF?

DOODSTRAF ALS ULTIEME STRAF?

Hierna volgt de weergave van een interview dat we deden met een scholier voor een eindejaar werk. We willen deze persoonlijke beschouwingen u niet onthouden.

 1.     Wie kan beslissen over het invoeren van de doodstraf ? Wie heeft er vroeger de doodstraf ingevoerd en weer afgeschaft ?

De wetgever (het parlement) beslist over welke straffen een rechter kan opleggen.

13 juni 1996 was een historische datum. Het Belgisch parlement keurde toen de afschaffing van de doodstraf met een ruime meerderheid goed. Dit werd dan de “wet van 10 juli 1996 tot afschaffing van de doodstraf en tot wijziging van de criminele straffen”, verschenen in het Belgisch Staatsblad 1 augustus 1996. Aldus werd de doodstraf in België op absolute wijze afgeschaft, ongeacht het misdrijf, al dan niet gepleegd in oorlogstijd.

De doodstraf stond in ons strafwetboek en was eigenlijk overgenomen van Frankrijk toen België onafhankelijk werd in 1830.

België heeft de afschaffing van de doodstraf ook ingeschreven in de Grondwet. Een herziening van de Grondwet van 2 februari 2005, die is verschenen in het Belgisch Staatsblad van 17 februari 2005, voegt in Titel II van de Grondwet een artikel 14bis in dat luidt als volgt : «Art. 14bis. De doodstraf is afgeschaft.».

Dit wil zeggen dat nu de grondwetgever (het parlement volgens een speciale procedure, tweederde meerderheid!) de doodstraf zou moeten herinvoeren.

2.     Als 85% van de Belgen voor de doodstraf is, geldt democratie? Is dit mogelijk? En moeten we dan uit Europa doordat we de universele verklaringen van de wet niet naleven?

Het is niet omdat een meerderheid van de bevolking iets vindt (ik betwijfel eerlijk gezegd dat er 85% voor de herinvoering van de doodstraf is), dat dan ook onmiddellijk moet worden ingevoerd. België heeft een getrapte democratie, dwz. burgers verkiezen volksvertegenwoordigers en die hebben dan 5 jaar om wetten te stemmen of niet. Je moet natuurlijk beleid kunnen voeren. Leg aan 1000 Belgen voor of ze nog belastingen willen betalen en dan zal ook 85% antwoorden uiteraard niet. Maar zo kan je geen beleid voeren. Als een partij zou opkomen bij de verkiezingen met als programmapunt: doodstraf herinvoeren, dan kunnen de mensen op dat programmapunt hun keuze maken. Maar alleen betwijfel ik of er zo een partij momenteel is.

Bovendien denk ik niet dat het mogelijk is de doodstraf opnieuw in te voeren. Er zijn diverse internationale verdragen die België heeft goedgekeurd die immers de doodstraf verbieden.

Zo ratificeerde België in 1985 het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (UNO-Verdrag).

In 1994 keurde ons land het Eerste Facultatieve Protocol behorende bij het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten goed. Het Tweede Facultatieve Protocol behorende bij het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten tot afschaffing van de doodstraf en het Verdrag inzake de rechten van het kind werden respectievelijk in 1998 en in 1991 door België goedgekeurd.

In 1974 ratificeerde België het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM), en in 1998 Protocol nr. 6 bij het EVRM inzake de afschaffing van de doodstraf.

Vervolgens ondertekende ons land op 3 mei 2002 Protocol nr. 13 bij het EVRM inzake de afschaffing van de doodstraf in alle omstandigheden. Het wetsontwerp houdende goedkeuring van dat Protocol, waarover de Senaat op 27 maart 2003 en de Kamer op 4 april 2003 stemden, werd in plenaire vergadering aangenomen en door de Koning bekrachtigd op 4 april 2003, zodat het volkomen uitwerking zou hebben. De goedkeuring ervan volgde op 23 juni 2003.

Kortom het is zo goed als uitgesloten dat ons België eenzijdig de doodstraf opnieuw zou kunnen invoeren; dan zet het land zich volledig buitenspel en komen héél veel internationale afspraken op de helling te staan.

3.     In ons wetboek staat nog altijd de doodstraf neergeschreven, als een rechter dit uitspreekt, zonder omzetting naar jaren gevangenisstraf, is dit mogelijk? Wat gebeurt er ?

Dit is dus niet juist (zie antwoord op vraag 1). Buiten 1918 en de periode 1945-1950 is er in ons land geen enkele executie meer geweest sedert 1863. De doodstraf als straf is geschrapt uit ons strafwetboek in 1996 en die afschaffing is in de Grondwet opgenomen in 2005. De zwaarste straf die je in België kunt krijgen is levenslange opsluiting of hechtenis. Een rechter kan dus geen doodstraf meer uitspreken.

4.     Hoe kan je verklaren dat deze wet nog niet is weggestemd uit ons strafwetboek?

 Dit is opnieuw niet correct; zie antwoorden op vragen 1 en 3.

5.     Weet u hoe het komt dat men in Amerika nog niet zover staat met het stoppen van het uitvoeren van de doodstraf? Is dit omdat er meer criminaliteit is ? Of door geloof?

De Verenigde staten van Amerika (VS) behoren nog steeds tot de wereldtop wat betreft de doodstraf. Het is het enige land in Noord- en Zuid-Amerika dat nog mensen executeert. Er zijn wel al 18 Amerikaanse deelstaten die de doodstraf hebben afgeschaft, maar het overgrote deel dus niet en bovendien kunnen federale rechters nog steeds de doodstraf opleggen. Je kan je de vraag stellen of de VS zich wel voluit willen engageren voor mensenrechten. Kijk maar naar Guantanamo en wat de VS daar al jaren met “gevangenen” doet die nog nooit een rechter hebben gezien.

De geschiedenis van de Verenigde staten van Amerika is natuurlijk fundamenteel verschillend van onze geschiedenis. Vergeet niet dat dat land voornamelijk door avonturiers bevolkt werd en dat de “rule of law” er op de eerste plaats voor moest zorgen dat de ongekende vrijheid binnen perken zou worden gehouden. Dit wordt overigens treffend in beeld gebracht in de Amerikaanse televisiereeks Deadwood. Law and order tegenover corruptie en macht.

Ik geef je enkele overwegingen mee inzake de doodstraf.

Eerst en vooral blijft het risico dat men onschuldigen executeert reëel zolang de doodstraf bestaat. De mensenrechtenorganisatie «Amnesty International» stelde vast dat in de Verenigde Staten sinds 1973 99 gevangenen uit «death row» werden vrijgelaten nadat het bewijs van hun onschuld was geleverd. Sommigen waren, na jaren van wachten op de uitvoering van hun straf, nipt aan hun executie ontsnapt. Andere gevangenen werden toch ter dood gebracht, ondanks ernstige twijfels over hun schuld.

Bovendien heeft nog geen enkele wetenschappelijke studie bewezen datde doodstraf een beter middel is om de misdaad te bestrijden dan andere straffen. Een onderzoek over de link tussen de doodstraf en het aantal gepleegde levensdelicten, uitgevoerd in opdracht van de Verenigde Naties in 1988 en bijgewerkt in 1996, concludeerde het volgende: «Research has failed to provide scientific proof that executions have a greater deterrent effect than life imprisonment and such proof is unlikely to be forthcoming. The evidence as a whole still gives no positive support to the deterrent hypothesis...».[1] 

Welk effect heeft de afschaffing van de doodstraf op de misdaadcijfers? Het bovenvermelde onderzoek, uitgevoerd in 1988 in opdracht van de Verenigde Naties en waarvan het verslag werd bijgewerkt in 1996, zegt daarover het volgende:

«The fact that all the evidence continues to point in the same direction is persuasive a priori evidence that countries need not fear sudden and serious changes in the curve of crime if they reduce their reliance upon the death penalty. Recent crime figures from abolitionist countries fail to show that abolition has harmful effects. In Canada, the homicide rate per 100,000 population fell from a peak of 3.09 in 1975, the year before the abolition of the death penalty for murder, to 2.41 in 1980, and since then it has declined further. In 1999, 23 years after abolition, the homicide rate was 1.76 per 100,000 population, 43 per cent lower than in 1975. The total number of homicides reported in the country fell in 1999 for the third straight year.»[2] .

Hoe kan men nog ontkennen dat de terdoodveroordeling en –brenging vreselijke martelpraktijken zijn? En houdt het aanvaarden van de doodstraf niet in dat men martelpraktijken rechtvaardigt? Moeten alleen de daders van de meest afzichtelijk geachte misdaden worden terechtgesteld? Kinderbeulen bijvoorbeeld? Maar op grond waarvan mag een Staat zich het recht toe-eigenen een mens van het leven te beroven, zonder de eigenste fundamenten van de maatschappij op de helling te zetten?

Ik verwijs naar hetgeen op 29 april 2014 is gebeurd in Oklahoma [3] , toen de aders sprongen van een ter dood veroordeelde die een dodelijke injectie kreeg. Niemand kan toch ontkennen dat dit volledig onmenselijk is. Je zal zien dat ook daar het debat opnieuw in volle hevigheid woedt.

De doodstraf is wreed, onrechtmatig, dus onrechtvaardig, de doodstraf is onomkeerbaar, de doodstraf is nutteloos want inefficiënt en last but not least geweld lokt geweld uit.

De doodstraf is tenslotte ook duur. Een logische vraag: hoe verklaar je de dood als straf als je wilt tonen dat doden verkeerd is?

6.     Waarom zijn er in Islam landen nog zoveel doodstrafuitvoeringen ? Komt dit omdat de Koran dit niet verbiedt? Of omdat men niet geloofdt in de rechtspraak ? En waarom zijn deze landen zo extreem (steniging).

In maart 2014 publiceerde AI (Amnesty International) zoals elk jaar de cijfers inzake executies[4]. Eerst dus enkele cijfers, want bij veel mensen leeft het gevoel dat enkel in islamitische landen geëxecuteerd wordt:

1.     China neemt als absolute koploper de eerste plaats in. Het aantal executies in China is staatsgeheim, maar AI meent dat er elk jaar 1000’en mensen geëxecuteerd worden.

2.     Iran: minstens 369 executies

3.     Irak: minstens 169 terechtstellingen

4.     Saoedi-Arabië: 79 executies

5.     Verenigde Staten Amerika: 39 executies.

Somalië komt met minstens 34 terechtstellingen op de zesde plaats. China buiten beschouwing gelaten, vonden in 2012 minstens 682 executies plaats in 21 landen. In 2013 is dit aantal gestegen naar minstens 778 in 22 landen. Indonesië, Koeweit, Nigeria en Vietnam hebben na een executievrije periode in 2013 opnieuw de doodstraf uitgevoerd. Verschillende landen die in 2012 nog executeerden, hebben echter in 2013 niemand ter dood gebracht. Onder meer Gambia, de Verenigde Arabische Emiraten en Pakistan behoorden tot deze groep. Ook Wit-Rusland onthield zich van executies, waardoor Europa en Centraal-Azië voor de eerste keer sinds 2009 weer doodstrafvrij was. Waar twintig jaar geleden nog 37 landen de doodstraf uitvoerden, was dit cijfer reeds gedaald tot 25 landen in 2004 en 22 in 2013. Amper 9 landen executeerden ononderbroken in de afgelopen 5 jaar.

Het is wel zo dat China niet meegerekend, Iran, Irak, en Saoedi-Arabië samen instonden voor minstens 80% van alle uitgevoerde doodstraffen wereldwijd.

Een Egyptische rechtbank heeft in maart en april 2014 honderden aanhangers van de afgezette president Morsi van de Moslimbroederschap ter dood veroordeeld [5] .

Ik denk dat deze landen eerder voorbeelden zijn van de tekortkomingen van hun rechtssysteem en hoe dat rechtssysteem moet worden ingepast in een internationale context.

In de sharia (islamitische wet) wordt de doodstraf toegestaan onder andere als een vaststaande strafmaat (hadd). De rechtspraak van de sharia staat niet toe om iets te verbieden wat niet verboden is, dus is het in dat denkpatroon ook niet mogelijk om de doodstraf te verbieden.

Wel belangrijk is dat de rechtspraak de straf moet opleggen, eigenrichting moet steeds uitgesloten blijven. Maar dan moet je natuurlijk vooreerst garanties hebben dat die rechtspraak volstrekt neutraal en onafhankelijk is; en daar kan je je toch wel ernstige vragen bij stellen. Het debat over de doodstraf in die landen gaat dus op de eerste plaats over hoe je je rechtspraak organiseert. Wij kennen sinds honderden jaren de strikte scheiding der machten; wetgever, regering en rechtspraak staan in principe los en onafhankelijk van elkaar. In die islamitische landen is dat duidelijk niet altijd het geval, in China misschien zelfs nog minder.

Afschaffen van de doodstraf in die landen moet dus alleszins gepaard gaan met een totale omwenteling in het denken hoe je aan rechtsbedeling doet.

 

 Koen Maenhout, Advocaat,

1 mei 2014.


[1] HOOD, Roger, The Death Penalty: A World-wide Perspective, Oxford, Clarendon Press, 1989, herwerkt en bijgewerkt in 1996, blz. 238, paragraaf 328.

[2] Feiten en cijfers over de doodstraf. AI index: ACT 50/004/02, april 2002.

[3] zie http://edition.cnn.com/2014/04/30/us/oklahoma-botched-execution/index.html?iref=allsearch

[4] zie http://www.aivl.be/sites/default/files/bijlagen/DPreport2013.pdf

[5] Zie http://www.standaard.be/cnt/dmf20140428_01085637